چرتکه سوروبان چیست؟ ابزاری باستانی و کاربردی در آموزش محاسبات ذهنی است که کودکان و نوجوانان را به دنیای ریاضیات خلاق وارد میکند. این متن به بررسی تاریخچه، ساختار و روشهای آموزش و استفاده از چرتکه ژاپنی میپردازد، و اهمیت استفاده از دو دست و تمرینهای شنیداری و دیداری را توضیح میدهد. همچنین، با محصولات و دورههای آموزشی پویا ابتکار صداقت آشنا میشوید تا برای خرید چرتکه سوروبان (چرتکه دانش آموزی ۱۷ ردیفه) و یادگیری اصولی آن بهترین انتخاب را داشته باشید.
آنچه در این مقاله می خوانید
بیشتر بخوانید: چرتکه چیست؟ (انواع چرتکه+کاربرد+مزایا)
تاریخچه چرتکه سوروبان یا چرتکه ژاپنی
ابزاری که از آن با عنوان چرتکه سوروبان یاد میشود، پیشینهای بسیار قدیمی دارد. شواهد گوناگون نشان میدهد که شکل آغازین این وسیله در چین باستان مورد استفاده قرار میگرفته و بعدها در گذر زمان به ژاپن راه پیدا کرده است. در کشور چین، نوعی چرتکه به نام سوانپان رایج بوده که بهصورت سنتی در قرنهای دور شناخته میشد..
در ژاپن از قرن چهاردهم میلادی، سوانپان را با تغییرات خاصی به کار گرفتند و همین دگرگونیها سبب شد آن را سوروبان بنامند. در واقع، سوروبان اغلب با ساختار ۴:۱ (چهار مهره در بخش پایینی و یک مهره در بخش بالایی) شناخته میشود و همین موضوع، شباهت آن را به نسخه چینی نشان میدهد؛ البته تفاوتهایی هم دارد.
ساختار چرتکه سوروبان
چرتکه سوروبان از یک قاب غالباً مستطیلشکل و ستونها یا میلههای عمودی ساخته شده است. فاصله این میلهها از همدیگر بهگونهای است که مهرهها درست در ردیف های بالایی و پایینی قرار بگیرند و کودکان بتواند آنها را به آسانی جابهجا کند. همچنین برای جدا کردن بخش بالایی مهرهها از بخش پایینی، یک میله افقی در میان قرار میدهند. در هر ستونِ عمودی معمول، پنج مهره وجود دارد: یک مهره در بالاترین قسمت میله و چهار مهره در قسمت پایین آن.
مهره بالایی دارای ارزش عددی پنج است و هر یک از مهرههای چهارگانه پایینی ارزشی برابر با یک دارند. هنگامی که مهره بالایی را به سمت میله افقی نزدیک میکنند، نشاندهنده این است که آن ارزش پنج واحد به کار گرفته شده است. در بخش پایینی هم هر مهره نشانگر یک واحد است که با بالا یا پایین بردن آن، میتوان جمع و تفریق را انجام داد.
۰
این چیدمان باعث میشود که در یک ستون، بتوان تا عدد ۹ را نشان داد. اگر بخواهید اعدادی بیشتر از ۹ نشان دهید، باید از ستونهای سمت چپ (مرتبه دهگان، صدگان و …) استفاده کنید. کودکان و نوآموزان اغلب نخست با مفهوم کمیّت مهره بالایی و مهرههای پایینی آشنا میشوند و بهتدریج یاد میگیرند که ستونهای مختلف تا چه اندازه در تعیین اعداد گوناگون اثر دارد.
در برخی از چرتکههای ژاپنی، علاوه بر یک مهره بالایی و چهار مهره پایینی، ممکن است تعداد مهرهها کمی تفاوت کند، اما نسخه متداول و آموزشمحور همان ۱ مهره در بالا و ۴ مهره در پایین هر ستون است. گاهی هم میلهها بهصورت رنگی ساخته میشوند تا مرتبسازی و تشخیص ارزشها برای کودکان سادهتر شود.
بیشتر بخوانید: کلاس چرتکه برای چه سنی مناسب است؟
آموزش و نحوه استفاده از چرتکه سوروبان
چرتکه سوروبان با ارائه روشهای متنوع آموزشی، فرآیند یادگیری را برای کودکان جذاب و موثر میسازد. استفاده از تمرینهای تعاملی و بازیمحور، به تقویت تمرکز و سرعت ذهنی کودکان کمک میکند.
مرحله اول: آشنایی و درک مفهوم
کودکی که برای اولین بار با چرتکه سوروبان روبهرو میشود، ابتدا باید بداند که مهره بالایی و مهرههای پایینی هرکدام چه عددی را نمایش میدهند. وقتی مهره بالایی را به میله افقی میچسبانیم، یعنی پنج واحد در دسترس داریم. زمانی هم که مهرههای پایینی را آخرین حد ممکن به سمت میله افقی ببریم، یعنی مجموع آنها در حال استفاده است.
ترکیب مهره بالایی و پایینی باعث میشود اعداد شش تا نه نمایش داده شوند. همین منطق ساده در جمع و تفریق هم به کار میرود؛ یعنی میتوان تصور کرد که انگار با انگشتان دست کار میکنیم: هر انگشت یک واحد، و اگر تمامی انگشتان یک دست را باز کنیم، پنج میسازیم و برای بیشتر از آن، از دستی دیگر یاری میگیریم.
مرحله دوم: جمع کردن اعداد با چرتکه سوروبان
در سادهترین حالت، اگر دو عدد یکرقمی مانند ۲ و ۳ داشته باشیم، ابتدا ۲ را با کمک مهرههای پایینی ستون یکان نمایش میدهیم. سپس برای افزودن ۳، اگر مهرهها کافی باشند، همان سه مهره پایینی را بالا میبریم. ولی اگر کمبود مهره وجود داشت، مهره بالایی (پنج) را پایین میآوریم و تعدادی از مهرههای پایین را برمیگردانیم تا مقدار اضافی جبران شود.
از این راه در نهایت عدد ۵ را میگیریم. هرگاه با عدد بزرگتری مانند ۸ روبهرو بودیم و مثلاً قصد داشتیم آن را به ۴ اضافه کنیم، ممکن است نیاز باشد یک مهره را در مرتبه دهگان وارد کنیم و سپس ستون یکان را با عقب بردن مهرهها تعدیل کنیم. در چنین حالتی، حاصل جمع ۱۲ خواهد بود. این منطق به همه اعداد چند رقمی هم قابل تعمیم است.
برای مثال در جمعهای بزرگتر مانند ۶۵ + ۲۶، ستون دهگان و یکان را بهتدریج تغییر میدهیم تا نتیجه نهایی بهصورت ۹۱ روی چرتکه دیده شود.
مرحله سوم: تفریق اعداد با چرتکه سوروبان
اصول تفریق اعداد یکرقمی شباهت کامل به جمع دارد، با این تفاوت که حالا میخواهیم تعداد مشخصی مهره را از ستونهای پایین ببریم یا از میله افقی دور کنیم. اگر عدد اصلی بزرگ باشد ولی مهرههای کافی در ستون فعلی برای کم کردن وجود نداشته باشد، باید از ستون مرتبه بالاتر کمک بگیریم و سپس این مقداری را که بیش از حد کم کردهایم، به ستون فعلی برگردانیم.
یک نمونه برای اعداد چند رقمی، تفریق ۳۴۲ از ۲۶۷ است که به ظاهر شدنی نیست، چون عدد دوم از عدد اول بزرگتر است اما در آموزشهای ذهنی، شکل نمایش کاهشی متفاوتی دارد و کودکان در روند یادگیری خود باید با این موارد گام به گام پیش بروند. البته روی چرتکه، هر نوع جمع و تفریقی پس از تمرین قابل انجام است.
مرحله چهارم: انجام ضرب و تقسیم با چرتکه سوروبان
ضرب و تقسیم در چرتکه سوروبان باعث شکل گیری تفکر عمیق در درک جایگاه اعداد میشود. ضرب همواره شامل تکرار فرآیند جمع یک عدد در خودش است. برای مثال، ضرب ۳ در۴ یعنی سه مرتبه به عدد ۴ اضافه شدن. پس میتوان در سوروبان، ابتدا ۴ را نشان داد و با سه بار افزودن ۴ دیگر، به حاصل ضرب رسید. اعداد ممکن است چندرقمی باشند و یا پاسخ، جمع چند مرحلهای را داشته باشند. همین چالش سبب میشود مغز کودک هماهنگی میان انگشتان و ذهن را بهتر درک کند.
در تقسیم هم منطق معکوس به کار میرود. اگر بخواهیم ۲۰ را بر ۴ تقسیم کنیم، باید بدانیم در واقع ۴ چند بار در ۲۰ وجود دارد. بعضی آموزشها برای کودکان به شکل بازی است، یعنی ابتدا توضیح میدهند چگونه ۴ بار از ۴ را به دست آورد و با چرتکه نمایش داد و بعد مهرهها را در هر بخش مرتب کرد تا مشخص شود پاسخ نهایی ۵ است.
به تدریج، تمرینها از ساده به دشوار، باعث شکلگیری مهارت ذهنی میشود؛ طوری که در گامهای پایانی، تصویر چرتکه در ذهن شاگرد شکل گرفته و حتی بدون در دست داشتن خود وسیله، قادر به انجام سریع محاسبات خواهد بود.
مرحله پنجم: آموزش دو دستی و تمرینهای شنیداری و دیداری
در آموزش چرتکه سوروبان، کودکان تشویق میشوند که از دو دست خود استفاده کنند. چون دست راست را نیمکره چپ مغز هدایت میکند و دست چپ را نیمکره راست؛ پس انجام محاسبات با هر دو دست، هماهنگی مغز را رقم میزند. در کنار این، روشهای شنیداری و دیداری هم تمرین میشود.
مثلاً در شیوه شنیداری، مربی یا والدین یک سری اعداد را پشت سر هم بیان میکنند و فراگیر باید بهسرعت مهرهها را جابهجا کند. در شیوه دیداری هم اعداد یا پرسشهای تصویری نشان داده میشود تا فرد تمرینهای لازم را انجام دهد. این فرایند، تمرکز و توان به خاطرسپردن را افزایش میدهد و ذهن را درگیر تحرک بیشتری میکند.
مزایای آموزش چرتکه سوروبان به کودکان
-
- تمرکز بالا میرود.
- مهارت گوش دادن بهبود مییابد.
- مهارت انجام واکنش سریع در کودکان بهبود مییابد.
- مهارتهای کاربردی بهبود مییابد.پ
- مهارتهای تحلیلی بهبود مییابد.
- خلاقیت و توانایی تصویرسازی بهبود مییابد.
- مهارت خواندن و نوشتن افزایش مییابد.
- حافظه بهبود مییابد.
- دقت افزایش مییابد.
- اعتماد به نفس افزایش مییابد.
- طرز بیان اصلاح و بهبود مییابد.
- مهارت محاسبه و ادراک بهبود مییابد.
کاربرد چرتکه سوروبان
مورد توجه والدین گرامی، چرتکه سوروبان یکی از ابزارهای مفید و جذاب برای تقویت مهارتهای ریاضی کودکان است. در ادامه به کاربردهای مهم این وسیله اشاره خواهیم کرد که میتواند آیندهای روشنتر برای فرزندتان رقم بزند:
- تقویت مهارتهای ذهنی:
کار با سوروبان به کودکان کمک میکند تا سرعت محاسبات ذهنی خود را افزایش داده و دقت بالاتری پیدا کنند. - یادگیری مفاهیم ریاضی:
این ابزار ساده، راهی جذاب برای آموزش جمع، تفریق، ضرب و تقسیم به کودکان فراهم میکند. - افزایش تمرکز و حافظه:
تمرین با سوروبان باعث تقویت حافظه فعال و افزایش قدرت تمرکز فرزند شما میشود. - آمادهسازی برای محاسبات پیشرفته:
با استفاده مداوم از چرتکه، کودکان برای انجام محاسبات پیچیدهتر و شرکت در مسابقات علمی آمادگی پیدا میکنند. - جایگزینی مناسب برای ابزارهای دیجیتال:
در دنیای امروزی که کودکان بیش از حد با ابزارهای دیجیتال درگیر هستند، استفاده از چرتکه میتواند یک تجربه متفاوت و آموزنده باشد.
چرا چرتکه سوروبان؟
یادگیری با چرتکه نه تنها فرزند شما را در ریاضیات قویتر میکند، بلکه مهارتهای زندگی مثل تفکر منطقی، برنامهریزی و حل مسئله را در او پرورش میدهد.
فروش چرتکه سوروبان یا چرتکه ژاپنی
چرتکه سوروبان در بسیاری از مراکز آموزشی، فرهنگی و فروشگاههای لوازم یادگیری وجود دارد. بخشی از کسانی که به سراغ آن میروند، مدرسان ریاضی ذهنی هستند که قصد دارند در کلاسهای ویژه خود با این وسیله کار کنند. سایت پویا ابتکار صداقت نیز رویکرد مثبتی به معرفی و تولید چرتکه ژاپنی داشته و علاقهمندان را تشویق میکند با روشهای صحیح، کودکان را وارد دنیای محاسبات خلاقانه کنند.
در مواردی هم برخی خانوادهها میخواهند در منزل با فرزند خود به شکل مستقل تمرین داشته باشند. از همین رو، فروش این چرتکهها در اندازههای گوناگون صورت میگیرد. نمونههای دانشآموزی اصولاً از مواد سبک تولید میشوند و آهنگ حرکت مهرههایشان هم برای شروع تمرین تنظیم شده تا کودک احساس راحتی کند. برخی مدلها از جنس پلاستیک مقاوم یا چوب ساخته میشوند.فروشندگان اغلب در کنار خود چرتکه، جزوهها یا کتاب هایی ارائه میکنند که برای شروع تمرین مناسب است.
بیشتر بخوانید: معرفی ۶ بازی برای تقویت هوش مالی کودکان
خرید چرتکه سوروبان یا چرتکه ژاپنی
برای کسانی که به یادگیری روشهای ذهنی علاقه دارند، چرتکه سوروبان یک انتخاب سودمند است. پیش از آنکه خرید صورت گیرد، بهتر است نوع و سایز چرتکه را انتخاب کرد. برخی از آنها سایز کوچک دارند و برای دستهای کودکان مناسبترند. بعضی دیگر بزرگتر هستند و شاید برای آموزگاران که جلوی کلاس استفاده میکنند، یا برای افراد بزرگسال کاربرد بیشتری داشته باشد. هنگام خرید، باید جنس و دقت ساخت آن را هم در نظر گرفت؛ اگر مهرهها بهآسانی جابهجا نشوند یا خیلی شل باشند، فراگیری سخت میشود.
خرید چرتکه از کسانی که تجربه آموزشی دارند، کمابیش مطمئنتر است.برخی مرکزها چرتکه سوروبانی عرضه میکنند که رنگبندی متنوعی دارد و ممکن است سازگار با روحیه کودکان باشد. در چنین مواردی اگر خیال دارید ذهن فرزند خود را درگیر کنید، میتوان یک چرتکه جذاب با رنگهای شاد انتخاب کنید.
سخن پایانی چرتکه سوروبان چیست؟
کسانی که سراغ چرتکه سوروبان میروند، بیشتر به دنبال تمرین مهارتهای ذهنی هستند و این ابزاری است که فرمان هر دو نیمکره مغز را فعال میکند.پدر و مادرهایی که مایل هستند چرتکه را در خانه استفاده کنند، میتوانند زمان کوتاهی را روزانه به تمرین اختصاص دهند. بهتر است این روند استمرار داشته باشد تا نتیجه مطلوبی دیده شود.
کودکان گاهی علاقه دارند دست خود را به میل خودشان حرکت دهند و شاید در ابتدا اشتباه کنند. توصیه میشود با حوصله و شیوههای جدیدتر پیش بروید تا بتوانید از توانایی چرتکه برای آگاهی و خلاقیت ذهنی کودکتان بهره ببرید.سایت پویا ابتکار صداقت دورههای گوناگون و کتابهای آموزشی مختلفی برای نحوه استفاده از چرتکه سوروبان تدارک دیدهاست که همه به یک هدف کلی میپردازند: تمرین بیشتر و تقویت مهارت فکر کردن عددی.